21 Νοεμβρίου 2011

ΕΘΝΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ στη "ΝΕΑ ΕΥΘΥΝΗ"

Στο 8ο τεύχος της "Νέας Ευθύνης" αφιέρωμα στο επίκαιρο θέμα

Έθνος και Ιστορία 

Πώς γράφεται μια εθνική ιστορία; Πώς προκύπτουν οι εθνογενέσεις και αντίστοιχα τα εθνικά αφηγήματα; Και ειδικότερα: Το ελληνικό έθνος αποτελεί ιδεολογική κατασκευή του 19ου αιώνα, την οποία κυρίως εισηγήθηκαν ο Παπαρρηγόπουλος και ο Ζαμπέλιος, ή μήπως η άποψη αυτή βασίζεται σε παρωχημένη πλέον διεθνή βιβλιογραφία και λανθασμένη μεταφορά ξένων όρων στη γλώσσα μας; Ποια η σχέση έθνους και κράτους και ποια μπορεί να είναι η έννοια του έθνους στην παγκοσμιοποιημένη μας εποχή; Τα κείμενα που περιλαμβάνονται στο αφιέρωμα αυτό επιχειρούν να απαντήσουν στα παραπάνω ερωτήματα, ενώ συγχρόνως εξετάζονται και κάποιες παραπλήσιες έννοιες, όπως η ελληνικότητα.
Η δημόσια συζήτηση για τη σχέση Έθνους και Ιστορίας βρίσκεται διαρκώς στο προσκήνιο τα τελευταία χρόνια, γεγονός που σχετίζεται οπωσδήποτε και με την ταυτότητα και την επιθυμητή αυτοεικόνα που θέλουμε να προβάλλουμε για τον 21ο αιώνα. Με το πολυσέλιδο αυτό αφιέρωμα αρχίζουμε μια συζήτηση, η οποία πιθανόν να χρειαστεί και συνέχεια. 
8

Περιεχόμενα τεύχους:
Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Η συνέχεια του έθνους στην ελληνική ιστοριογραφία
I. Κ. Χασιώτης, Ιστοριογραφία και εθνογενετικές ανα-κατασκευές
Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης, Ιστορία à la carte; Ο χάρτης της διδασκαλίας της Ιστορίας στην ευρωπαϊκή ήπειρο
Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Έθνος, νομιμοποίηση και ιστορικότητα: Όψεις των διεθνών τάσεων και των ελληνικών προσλήψεων
Πέτρος Παπαπολυβίου, Ελλάδα και Κύπρος: Αλυτρωτικοί πόθοι και εθνικές προτεραιότητες 1821-1960
Γιάννης Παπακώστας, Επίσκεψις όρων. Ένα λανθάνον κείμενο του Β. Μυστακίδη
Μόσχος Μορφακίδης, Ιστορία και ελληνικό έθνος στην Αιώνια Ελλάδα του Enrique Gómez Carrillo
Γιώργος Κοντογιώργης, Το έθνος του κράτους εναντίον του έθνους της κοινωνίας. Το διακύβευμα στη νεοελληνική ιστορία
Κώστας Χατζηαντωνίου, Το έθνος: Μια υπόθεση που αφορά το μέλλον
Περικλής Ντάλτας, Εθνική συνείδηση και γλώσσα
Παναγιώτης Δόικος, Η αισθητική ένταση του δωρικού: Ο Μπιθικώτσης και η ελληνικότητα
 *
Ακολουθούν δύο κείμενα για τις φιλολογικές επετείους του 2011, τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Οδυσσέα Ελύτη και του Νίκου Γκάτσου:
 Νίκος Αλ. Μηλιώνης, Ο εικαστικός μοντερνισμός στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη
Ηλίας Κεφάλας, Ο ποιητής και η ξωθιά
 *
Στα δίστηλα των «Προσανατολισμών» θα βρείτε: άρθρα και δοκίμια των Μερόπης Ν. Σπυροπούλου («Ο νέος νόμος για την ανώτατη παιδεία»), Αντώνη Η. Σακελλαρίου («Παιδεία και Εκπαίδευση»), Διονύση Κ. Μαγκλιβέρα («Η αναγνώριση της Κικής Δημουλά»), Γιάννη Β. Κωβαίου («Έθνος+Ιστορία=Γλώσσα). Κριτικές βιβλίου γράφουν οι Αλέξης Ζήρας, Θανάσης Παπαθανασόπουλος, Θεοδόσης Πυλαρινός, Ευστάθιος Γιαννής, Βασιλική Τσακίρη, κριτική τέχνης ο Νίκος Αλ. Μηλιώνης και θεάτρου η Έλενα Σταγκουράκη. Δημοσιεύεται επίσης κείμενο του Μαριάνου Δ. Καράση για τον Παπαδιαμάντη («Ο Παπαδιαμάντης και το νέο δίκαιο της συγγένειας») και δοκίμια των Γιώργου Βαρθαλίτη («Ο δρόμος προς τη δύση»), Νίκου Ορφανίδη («Μνήμη Χρήστου Μαλεβίτση, του φιλοσόφου») και Φερνάντο Σαβατέρ («Το δόγμα του κακού. Σύγχρονα κακά και αίτια του ρατσισμού, μτφρ. Βερόνικα Βαΐτση).
Το τεύχος κοσμούν σχέδια του Σαράντη Καραβούζη (1938-2011).

Καλή ανάγνωση!

13 Νοεμβρίου 2011

Ιστορία + Έθνος = Γλώσσα

Κυκλοφορεί μέσα στην εβδομάδα το 8ο τεύχος της ΝΕΑΣ ΕΥΘΥΝΗΣ, με ένα πλούσιο και βαρυσήμαντο αφιέρωμα "ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΕΘΝΟΣ" και άλλη ποικίλη ύλη.
Από τη στήλη μου "ΕΥΓΛΩΤΤΑ" προδημοσιεύω ένα απόσπασμα του άρθρου μου Ιστορία + Έθνος = Γλώσσα:


  Όταν εν έτει 1907 ο «υπονωμοτάρχης» εκείνος της Ματαράγκας, νομού Καρδίτσης, στον επίλογο της Αστυνομικής Διαταγής που είχε εκδώσει ζητούσε συγγνώμη για τα ενδεχόμενα γλωσσικά σφάλματά του, δεν μπορούσε να φανταστεί πόσοι συμπατριώτες μας, έναν αιώνα αργότερα, όχι μόνο δε θα αισθάνονταν άβολα, αλλά θα επιδείκνυαν και σαν «στάση» την αγραμματοσύνη τους! Έγραφε: «Νὰ μὲ σινχορῖτε ἂν ἔκανα κάπιο σιντακτικὸ λάθος καθότι τελίοσα καὶ ἐγὼ τὴν τρίτη τοῦ Δημοτικοῦ σχολίου διότι δὲν μὲ ἔστιλε ὁ πατέρας μου ἀπὸ τὸ χωρίον στὶv Λάρισσαν γιὰ νὰ μάθο περισότερα γράματα. Σὰν γκαραγκούνις ποὺ εἶμε καὶ ἐγὼ καταλαβένετε ἅπαντες τὰς γραφάς μου τὰς πίας θέλετε δὲν θέλετε θὰ τὰς τιρίσετε ἀνιπερθέτος».
[...] Το ήθος που αναβλύζει από αυτό το δείγμα «απελέκητης γραφής» είναι το αξιοτίμητο και όχι, βέβαια, η ορθογραφία και η σύνταξη. Το ήθος απορρέει από βιώματα και αμφίδρομα οδηγεί σε νέα, δηλαδή αγώνες και δοκιμασίες –στα πεδία των μαχών ή στα πεδία της βιοπάλης και της δημιουργίας αδιάφορο. Και οι αγώνες κάθε λογής, δηλαδή οι σκέψεις, οι πράξεις και οι συνέπειες αυτών μνημειώνουν την πορεία του κάθε ανθρώπου και του κάθε λαού. Είναι η Ιστορία του. Το Έθνος και η Ιστορία του αθροίζονται, συναιρούνται ή, πάντως, συναντιούνται στη Γλώσσα. Μέσα από αυτήν εκφράζεται το ήθος και ύφος του Έθνους, με άλλα λόγια μέσα από αυτήν «γράφεται» η Ιστορία του, όχι μόνο ως πληροφόρηση για γεγονότα, αλλά ως απαύγασμα μορφωμένων ή όχι ψυχών, όπως έδειξε ο Σεφέρης (αναφερόμενος στην αντίστοιχη περίπτωση του Μακρυγιάννη).
[...] Γι’ αυτό, άλλωστε, και όλη αυτή η νεοταξική, αλλοδαπής αλλά και ημεδαπής προέλευσης, πανστρατιά τα τελευταία χρόνια αποδύεται σε λυσσαλέο αγώνα υπονόμευσης και ευτελισμού της γλώσσας μας, ιδίως στις συνειδήσεις και στα πληκτρολόγια των νέων μας. Επωφελούμενη από τη γενικότερη ψυχολογία της ευκολίας, που καλλιεργούν οι περισσότεροι φορείς κουλτούρας στη νέα γενιά, υποδεικνύει σαν κατάρα αυτό που θαύμαζε ο φιλέλληνας Jacques Lacarrière, ότι «στην Ελληνική υπάρχει ένας ίλιγγος λέξεων». Έτσι, προωθεί τα αγγλικά, τα greeklish, τις κομμένες λέξεις, τις εικόνες στη θέση του λόγου και λοιπές παραμορφώσεις της γλώσσας και της γραφής μας σαν… αντίδοτα στον «ίλιγγο».[...]

5 Νοεμβρίου 2011

Δεν μου λες, κυρία Ελλάδα...

Στενωπός στη Λευκωσία...
 *
Αναδημοσιεύω το άρθρο-μαρτυρία του εκλεκτού συναδέλφου και φίλου Σάββα Παύλου από την Κύπρο σε ένδειξη αμφίδρομης αγωνίας και αλληλεγγύης των δύο λαών μας...

Δεν μου λες, κυρία Ελλάδα
Του Σάββα Παύλου
Γυρίζαμε με το συνεργείο της ΕΡΤ ένα ντοκιμαντέρ για τις φωτογραφίες που τράβηξε ο Σεφέρης από την Κύπρο, όταν ταξίδεψε στο νησί τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’50. Στο αρχείο του σώθηκαν τρεις, περίπου, εκατοντάδες φωτογραφίες, πολύτιμες ψηφίδες της κυπριακής πραγματικότητας της τότε εποχής αλλά και πολύτιμες για την κατανόηση της ματιάς του Σεφέρη, πως κοίταξε τον κόσμο της Κύπρου. Σε πολλές φωτογραφίες του υπάρχουν παιδιά, πολλά παιδιά της Κύπρου, δεν ξέρω αν ήταν αυτό ένα είδος αναπλήρωσης της ατεκνίας του Σεφέρη, συνδεδεμένης με τις μνήμες της παιδικής του ηλικίας στη Μικρασία –στην Κύπρο «βρήκα έθιμα που μόνο από παιδί είχα γνωρίσει» έγραψε στο ημερολόγιό του το Νοέμβριο του 1953.
Σε μια φωτογραφία του από το ορεινό χωριό Άλωνα: τρία παιδάκια, δύο κορίτσια και ένα αγόρι, μπροστά από το σύνθημα στον τοίχο «Την Ελλάδα θέλομεν και ας τρώγωμεν πέτρες». Οι Άγγλοι, προσπαθώντας να υπονομεύσουν τις ενωτικές διεκδικήσεις των Κυπρίων, τόνιζαν συνεχώς ότι η Ένωση με την Ελλάδα σήμαινε εγκατάλειψη της ευημερίας που πρόσφερε η βρετανική αυτοκρατορία και συνταύτιση με τη φτώχεια και την πείνα της Ελλάδας. Οι Κύπριοι πεισματάρηδες και άξιοι απαντούσαν: ...και ας τρώγωμεν πέτρες.
*
Λεμεσός
-
Ο Ανδρέας Πάντζης, ο σκηνοθέτης της ταινίας, φιλέρευνος και επίμονος, έδρασε ως κινηματογραφικός ντετέκτιβ. Τριγύρισε όλη την Άλωνα με τη φωτογραφία αυτή ρωτώντας τους κατοίκους για τα παιδιά που απεικόνιζε. Έτσι ανακάλυψε τα τρία πρόσωπα της σεφερικής φωτογραφίας και τα έβαλε μπροστά στον ίδιο τοίχο για την καινούρια απεικόνιση. Η αντίστιξη ανάμεσα στις δυο εικόνες είναι πολύ έντονη και πικρή. Τα τρία παιδιά, που τράβηξε ο Σεφέρης το 1954, βρίσκονται τώρα, στη φωτογραφία του 2004, στην ίδια θέση και με την ίδια σειρά, όμως μεσήλικες, σχεδόν εξηντάρηδες. Στο πρόσωπό τους, στη νέα απεικόνιση, είναι αποτυπωμένος ο μισός ακριβώς αιώνας που μεσολαβούσε από τότε που τα φωτογράφησε ο Σεφέρης μα και πενήντα χρόνια κυπριακής ιστορίας από τα πιο ηρωικά και τα πιο τραγικά χρόνια.
Ξαναστήσαμε το ίδιο σκηνικό στο χωριό Πελέντρι. Ήταν μια φωτογραφία με δέκα παιδιά μπροστά από ένα δέντρο, δίπλα την εκκλησία του Σταυρού, πέντε κορίτσια και πέντε αγόρια, στη μέση τους η Μαρώ. Ο εμμανής Πάντζης τα βρήκε όλα εκτός από μια απώλεια, ένα παιδάκι της τότε φωτογραφίας είχε πεθάνει πρόσφατα. Πριν προχωρήσει στο νέο στήσιμο της προ πεντηκονταετίας φωτογραφίας, στην αυλή ενός διπλανού σπιτιού, οργανώθηκε το συνεργείο της ΕΡΤ για σύντομη συνέντευξη με τα κορίτσια της παλιάς φωτογραφίας, ώριμες τώρα κοντά στα εξήντα. Ρωτούσα εγώ κάτι σχετικό με τη φωτογράφηση τους, πως έγινε, αν θυμούνται τον Σεφέρη κ.λπ. Δεν μου λες, κυρία Νίκη, είπα στην πρώτη, δεν μου λες κυρία Ελλάδα, απευθύνθηκα στη δεύτερη και ένιωσα ένα παράξενο συναίσθημα. Ήξερα ότι στο νησί ο κυπριακός αλυτρωτισμός έδινε τακτικά το όνομα Ελλάδα στα κορίτσια του καθώς και άλλα συμβολικά ονόματα, όπως Κρήτη, Θράκη, Θεσσαλία.
Πάντως πρώτη φορά απευθυνόμουν σε κάποια, πρόσωπο με πρόσωπο, και να λέω: -«Δεν μου λες κυρία Ελλάδα». Ως Κύπριος ένιωθα πάντα την ανάγκη να τα συζητήσω με την Ελλάδα, να τη βρω και να τα πούμε […], για την απονιά και για τα λάθη της, για τα λόγια της τα ψεύτικα και μεγάλα, τι έγινε, και πώς φτάσαμε ως εδώ. Συνεχίσαμε τη συζήτηση μπροστά στην κάμερα.
- Πώς σας έδωσαν το όνομα Ελλάδα;
- Έχει τρεις στο χωριό μας, μα τώρα με τις εγγονές μας προστέθηκαν άλλες εφτά και φτάσαμε τις δέκα.
- Εμείς αγαπούσαμε πάντα την Ελλάδα, μπήκε μαχητική στη συζήτηση η διπλανή της. Εγώ ρωτούσα τη μάνα μου γιατί δεν είχε χρυσαφικά δικά της όπως άλλες γυναίκες. Τα δώσαμε στον έρανο, μου απαντούσε, για την Ελλάδα, το 1940, μόλις ξεκίνησε ο πόλεμος στην Αλβανία, μέχρι και το δακτυλίδι του γάμου της. Ο Σεφέρης τράβηξε μερικές φωτογραφίες από το Πελέντρι, σε μια άλλη τα ίδια σχεδόν παιδιά μπροστά από την εκκλησία του Σταυρού στο Πελέντρι, στη μέση ο παπάς. Στο ημερολόγιο του, στις 25 Σεπτεμβρίου 1954, ο ποιητής έγραψε: «Από κάτω Αμίαντο στο Πελέντρι. Παιδάκια: Ένωση – Ένωση – Ένωση. Εκκλησιά του Σταυρού. Η Ανάληψη στο τέμπλο –Δωρητής Λουζινιάν.» Ήξερε ο Σεφέρης ότι ένα από αυτά τα παιδάκια που φωτογράφησε, και προηγουμένως τον υποδέχτηκε ζητωκραυγάζοντας για την Ένωση, λεγόταν Ελλάδα;
Το συνεργείο μάζευε σύρματα και συσκευές, μετά τις συνεντεύξεις θα μεταφερόμαστε στο χώρο της εκκλησίας. Πήγα κοντά τους και λίγο ταραγμένος ανέφερα τα συναισθήματά μου για την συνάντηση με τη γυναίκα αυτού του ορεινού χωριού που τη λένε Ελλάδα, έχω πολλά να της … σύρω είπα έντονα στο συνεργείο. Ο νεαρός ηχολήπτης της ΕΡΤ, το εξέλαβε και ως ανταγωνιστικό για την κατάληξη της Κύπρου, η γνωστή διαμάχη Κυπρίων με Ελλαδίτες.
- Και γω ψάχνω να τη βρω, ρε φίλε, για να της τα ψάλω, ξέρεις πόσα χαστούκια φάγαμε εμείς απ’ αυτή;
Τότε έφτασε ελκυστικό ένα κορίτσι κοντά στα είκοσι, η εγγονή της Ελλάδας, μας την παρουσίασε γεμάτη περηφάνεια «είναι στο Πανεπιστήμιο, πάει για δασκάλα», μα εμείς σημειώναμε: τανύσφυρος και εϋπλόκαμος, καλλιπάρειος, φιλομειδής και καλλίπυγος. Σαγήνη βασανιστική.
Πώς σε λένε;
- Ελλάδα.
Ο ηχολήπτης είχε διπλωθεί στα δυο από το θάμβος, κάθισε στο περιβάζι και κοιτούσε άφωνος.
Θεέ μου! όλα αυτά τα χρόνια της ατονίας και της παραίτησης να ήταν ένα διάλειμμα μόνο. Το παιγνίδι να ξεκινά πάλι.